Likidite Rasyoları
Değerli okurlar, likidite rasyoları, kısa vadeli likidite rasyoları ve uzun vadeli likidite rasyoları olarak iki ayrı grupta gösterilmektedir. Vadesi gelmiş borçların ödeme gücü anlamındaki teknik likiditenin ölçülmesinde kullanılanlar kısa vadeli likidite rasyoları, toplam borçların ödeme gücü anlamında gerçek likiditeyi ölçen rasyolar da uzun vadeli likidite rasyolarıdır. Biz birinci anlamdaki likidite rasyoları inceleyeceğiz Çünkü kısa vadeli borç ödemeleri işletme sermayesi yeterliliğine bağlıdır.
İşletme sermayesi unsurları ile kısa vadeli borçlar arasında ilişki kurulurken, dönen varlık grubundan dikkate alınacak kalemlerin özelliklerine göre, likidite oranları kendi içinde üçe ayrılmaktadır.
A) Cari Oran
Brüt işletme sermayesi ile kısa vadeli borçların arasındaki ilişkiyi gösteren orandır. Bir başka anlatımla, bir yıl içerisinde paraya çevrilecek varlıkların bir yılda ödenecek borçlara oranıdır.
Cari Oran = Döner Varlıklar / Kısa vadeli Yabancı Kaynaklar
Dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklardan fazla olması istenir ki, bu arzu edilen fazlalık işletme sermayesinin yeterliliği demektir. Kısa vadeli yabancı kaynakların veya beklenmedik yükümlülüklerin zamanında karşılanabilmesi için, dönen varlıklarda ortaya çıkabilecek değer kayıpları ya da paraya çevrilmede karşılaşılabilecek güçlüklere önlem olarak, dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakların üzerinde ve yeterli bir fazlalıkta olması istenir.
Rasyoların hesaplanılması finansal tablolardaki kalemlere göre bu kalemler üzerinden yapılır. Bu tür finansal tablolar da statik durum tablolarıdır. Firmanın, düzenlendikleri tarihdeki durumunu yansıtır. Bazı kalemler kamuflaj yapılmak suretiyle olduğundan daha farklı gösterilerek yanlış rasyo hesaplamaları yapmak mümkündür. Bazı kalemler, iyi görüntü vermek için suni şekilde düşük ya da yüksek gösterilirler. Dönen varlıkların kısa vadeli borçların üzerinde ve tutar olarak büyük olması da her zaman yeterli olmayabilir. İşletme sermayesi unsurlarının kaliteli olması, yani satışa çıkarıldığı zaman değerini bulması da gerekir ki, bu durumda işletme sermayesinin tutarından çok kalitesini analiz etmek gerekir.
B) Asit – Test Oranı
Likiditenin hesaplanmasında daha hassas bir orandır. Dönen varlıklar içerisinde yer alan kalemlerin bir kısmı paraya çevrilme bakımından daha zayıf varlıklardır. Stoklar gibi paraya çevrilme kabiliyeti zayıf olan varlıklar dışında kalan kıymetlerin bir yıl içerisinde ödenecek borçları karşılamadaki yeterliliğidir.
Asit- Test Rasyo = Döner Varlıklar – Stoklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Stoklar dışındaki işletme sermayesi unsurlarının yeterliliği ölçülmektedir. Firmaların sahip oldukları stokların nitelikleri de birbirinden farklıdır. Mamul mallar olarak bulundurulan stoklar nispeten paraya dönüşme açısından daha likit kabul edilirler. İmalat işletmelerinin sahip olduğu hammadde, malzeme ve yarı mamul gibi stok türlerinin paraya dönüşmesi mamullere nazaran daha güç olur. Araya en azından bir imalat süresi girecektir.
İşletme sermayesi içinde stokların çokluğunu gösteren bir başka oranda stok bağımlılık oranıdır.
Stok Bağımlılık Oranı = Kısa Vadeli Yabacı Kaynaklar- ( Hazır Değerlere+Hızlı Paraya Çevrilebilir Değerler )/ Stoklar
Kısa vadeli borçların ödenebilmesi için paraya dönüşmesinin gerekli olup olmadığını ifade etmektedir. Stoklara bağımlılık fazla ise firmanın işletme sermayesi içinde stokların ağırlılığı da fazla demektir.
C) Hazır Kıymetler Oranı
Firmanın sahip olduğu hazır kıymetlerin kısa vadeli yabancı kaynakların ödeme gücünü ifade etmektedir. Faaliyetlerden sağlanan çeşitli fonlar ile alacakların tahsilinin durması halinde borçların ödenme gücünü belirler.
Hazır Kıymetler Oranı = Hazır Kıymetler / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Hazır kıymetler oranının çok düşük olması nakit sıkıntısına işaret ederken, fazlalığı da atıl mevcudunu ifade etmektedir. Hazır kıymetler rasyosunun yorumlanmasında birtakım hususların dikkate alınması zorunludur. Kısa vadeli yabancı kaynaklar bir yıl içerisinde ödenecek olanlardır. Hazır kıymetler ise rasyonun hesaplanıldığı tarihteki mevcut nakit ve nakit benzeri kıymetlerdir. Bugün kasada mevcut değerler ile bir yıl sonraki borçların karşılaştırılması doğru anlam ifade etmeyebilir. Bu nedenle kısa vadeli yabancı kaynaklar vadelerine göre gruplandırılarak hazır kıymetler oranının hesaplanması daha gerçekçi olur.
Likidite derecesinin faaliyetlerin etkinliği ile de yakından ilişkisi vardır. Tek başına likidite rasyoları fikir vermekle birlikte, varlıkların kullanılma dereceleri de likiditeyi etkilemektedir.
Örneğin hazır kıymetler rasyosunun tek başına rasyosunun % 20 olması, kısa vadeli yabancı kaynakların belirtilen oran kadar kısmını karşılayacak nakit ve nakit benzeri varlık bulunduğunu göstermektedir. Buradaki % 20 lik hazır kıymet oranı likiditenin yeterli olup olmadığı konusunu belirtmede eksik kalmaktadır. Çünkü firma kısa kısa vadeli kaynaklardan yeterince yararlanmamışsa rasyo yüksek görülecektir. Nakit devir hızı ile hazır kıymetler rasyosu birlikte ele alınarak analiz edildiğinde daha doğru yorum yapılabilecektir. Ayrıca rasyolar düşük olmakla beraber zamanlama iyi ayarlandığında da firma likidite sıkıntısına düşmeyecektir. Alacaklarının tahsilatındaki vade ile ödemelerin vadesi zamanlama ile uyumlu hale getirilebilir. Ödemelerden bir kaç gün ya da bir kaç hafta önce alacaklarını tahsil etmek suretiyle daha düşük rasyoya sahip olunarak dahi likidite sıkıntısı yaşanmayacaktır.
İşletme sermayesinin genel olarak devir hızı, kasanın devir hızı, alacakların devir hızı, stokların devir hızı çok fazla ise fazlalıklarını göstermektedir. Faaliyet hızlarının yüksekliği varlıkların kullanımlarındaki etkinliği fazla olduğunu ve likiditeyi yükselttiği bilinmektedir. Faaliyet hızları daha önce de alındığından burada tekrara edilmesi gereksiz olacaktır.
D) Kârlılık Rasyoları
Kârlılık rasyoları, işletme sermayesi yeterliliğinin ölçülmesinde çeşitli açılardan ele alınmaktadır. Birincisi kârlılık likidite ve risk üçgeni ile işletme sermayesi seviyesi dengelenmektedir. Likidite ile kârlılığın ilişkisi nasıldır? Likiditenin zayıf olması kârlılıkta artış yaratmakta mıdır? Soruları bu ilişkiyi açıkça göstermektedir. İkincisi, kâr işletme sermayesini finanse eden kaynaklardan birisidir. Varlıkların kullanımındaki etkinlik ile de kârlılık arasında ilişki vardır. Etkin kullanın karşılığında kârlılığın artması arzu edilir.
Kârlılığın analizinde çeşitli oranlar olmakla birlikte işletme sermaye yeterliliğinin tespiti için aşağıdaki rasyoların hesaplanıp uygun olmaktadır.
Kâr Marjı = Vergiden Sonraki Kâr / Satışlar
Öz Kaynakların Kârlılığı = Vergiden Sonraki Kâr / Öz Kaynaklar
Aktiflerin Kârlılığı = Vergiden Sonraki Kâr / Toplam Aktif
Hisse Başına Kâr = Vergiden Sonraki Kâr / Hisse Sayısı
Hisse Başına Verim = Hisse Başına Kâr / Hisse Senedinin Fiyatı
Hisse Başına Nakit Akışı = Vergiden Sonraki Kâr + Amortisman / Hisse Sayısı
Fiyat Kazanç Oranı = Hisse Senedinin Cari Fiyatı / Hisse Başına Kâr
rasyoları, analiz adilmek istenen duruma göre hesaplanıp yorumlanırlar.
E) Birleştirilmiş Rasyolar
İşletme sermayesinin yeterliliğini topluca gösterebilmek için bulunan rasyolar çeşitli şekillerde birleştirilerek ele alınmaktadır. Her rasyonun tek başına ifade edeceği anlam daha sınırlıdır. Rasyolar birleşik olarak incelendiğinde tek başına ifade ettiklerinin çok üstünde anlamlar ifade edip, analizlere katkısı çoğalmaktadır.
Hesaplanılan likidite ile ilgili rasyolar birleştirilerek incelenebilmekte, kârlılıkta faaliyetlerdeki etkinlik rasyoları birleşik ele alınabilmekte ve çeşitli rasyolar iflas riski açısından birleşerek gösterebilmektedir.
1) Likidite için Birleştirme
Firmanın likidite durumu ile faaliyet devri arasında da çeşitli ilişkiler bulunur. Faaliyet devri aynı zamanda likiditeye kavuşmanın uzunluğunu göstermektedir. Örneğin nakit dönüşüm süresi kısaldıkça aynı faaliyetler daha az işletme sermayesi ile gerçekleştiriliyor demektir. Aynı durum alacaklar ve stoklar gibi diğer işletme sermayesi unsurları açısından da geçerlidir.
Likidite için birleştirilmiş rasyo ile, nakitle başlayıp tekrar nakde dönüşerek tamamlanan faaliyetler için birleşik devri süre olarak da hesaplanmaktadır.
Bir firmanın işletme sermayesi devir hızı, satışların ortalama işletme sermayesine bölünmesi ile elde edilir. Satış hacmine ulaşabilmek için işletme sermayesinin kaç defa devir yaptığını ifade eder. İşletme sermayesinin devir hızına bölünmesi gerekmektedir.
İşletme sermayesi dönüşüm süresinin kısa olması likiditenin arttığını, işletme sermayesi yeterliliğinin yükseldiğini gösterir. Ancak çok kısa dönüşüm süresine sahip olmak, işletme sermayesi yetersizliğinin de göstergesidir.
Ayrıca işletme sermayesinin toplam dönüşümü yanında unsurlarının her biri tek tek incelenir. Böylece hangi işletme sermayesi unsurunda fazlalık ya da noksanlık olduğu tespit edilir. Firmanın işletme sermayesi dönüşümünde olağan bir durum olmasına karşın, nakit dönüşümü yavaş olup, nakit fazlalığı bulunurken, hızlı stok dönüşümü bulunup stok yetersizliği görülebilir. Tek başına birleştirilmiş rasyo, unsurlanıp yeterli olup olmadıklarını gizleyebileceğinden, unsurların ayrı ayrı incelenerekbirleşik rasyoya ulaşmak, işletme sermayesi yeterliliğinin analizinde daha uygun olacaktır.
2) Kârlılık için Birleştirme
Kârlılığın ifadesinde en iyi bilinen birleşik rasyo Du- pont sistemidir. Kârlılık ve verimlilik oranlarının birbirleriyle ilişkilendirildiği sistem kimya şirketi Du-pount’un ismiyle anılır.
Du-pount sisteminde firmanın bilanço ve gelir tablosu verilerinden hareketle hesaplanan çeşitli rasyolar birbirleriyle ilişkilendilerek Du-pount şeması oluşturulur.
Firmanın toplam varlıklarının getirisi, varlıkların devir hızı ile kâr marjının çarpımına eşittir.
Varlıkların (Aktifin) Getirisi = Varlık Devir Hızı * Kar Marjı
FVÖK-Vergi = Net Kâr eşitliğininden hareketle varlıkların getirisi aşağıdaki gibi de yazılabilir.
Varlıkların Getirisi = Net Kar / Varlıklar = Net Kâr / Satışlar * Satışlar / Varlıklar
Kar marjı ile varlıkların çalışma etkinliği birleştiğinde frima faaliyetlerinin doyuruculuğu hakkında bilgi edinilir. Örneğin kâr marjı çok düşük ürünler pazarlayan, petrol dağıtım şirketlerindekâr marjları tek başına firmanın kârlılığında yeterli gösterge olmamaktadır. Pazarlanan ürünlerin türüne bağlı olarak % 4 – 8 oranında değişen firmaların kârlılığını ifade edememektedir.
Firmanın toplam varlıkları 15 günde bir devir yaptığında, diğer bir ifade ile toplam varlıkların devir hızı 24 defa olduğunda, belirtilen petrol dağıtım şirketi % 2 – 3,5 arasında değişen kârını bir yılda 24 defa yapıyor demektir. Bu durumda firmanın toplam varlıklarının getirisi, varlık devir hızı ile kâr marjının çarpımına eşit olacağından % 84 (%3,5*24) olarak gerçekleşecektir.
Ürün çeşidine göre de toplam varlıkların üzerinden kârlılığı ayrı ayrı hesaplamak mümkündür. Yeterli olup olmadığı yada hangi aşamalarda ne tür değişikliklerle kârlılığı arttırmak yolları araştırılacaktır. Firmanın pek çok analizine yardımcı olacaktır.
Analizi bir adım daha ileri götürülerek, varlıkların getir oranı öz kaynakların getiri oranı ile ilişkilendirilebilir. Firmanın sermayesi tamamen öz kaynaklardan oluşuyorsa, varlıkların getiri oranı öz kaynağın getiri oranına eşit olacaktır. Sermayesi yapısı muhtelif oranlarda borç ve öz kaynaklardan oluştuğunda ise, öz kaynak getirisini hesaplayabilmek için varlıkların getirisi oranı ile finansal kaldıracın ( varlıklar / öz Kaynak) çarpılması gerekir.
Kaynaklar
İşletme Sermayesi Yönetimi / Prof. Ahmet Aksoy-Doç Dr. Kürşat Yalçıner/Gazi Kitavevi
Finansal Yönetim / Dr. Öztin Akgüç / İstanbul Üniversitesi Yayınevi
Finans Mühendisliği Kavramaları / Mehmet Bolak / Beta Yayınevi
İşletmelerde Finansal Yönetim / Atilla Gönenli / İstanbul Üniversitesi Yayınevi
İşletme Ekonomisi / Ülker Birdal / Çağlayan Kitapevi
İşletmelerde çalışma Sermayesi Analizi / Sabri Bektöre / Sevinç Matbaası
Sitemizi sosyal medya hesaplarınızda paylaştığınız için teşekkür ederiz.
İşletme Sermayesi Finansmanında Kaynak Seçimini Etkileyen Faktörler yazımızı okumak için tıklayınız
