Maliyet Muhasebesinin Konusu ve İşlevleri

Değerli okurlar, maliyet muhasebesinin konusu ve işlevleri. Maliyet muhasebesinin temel işlevi maliyet bilgilerini üretmek ve raporlamaktır. Maliyet muhasebesi kavramlarını bugünkü anlamda ortaya çıkması ve gelişmesi sanayi devrimi ile başlamıştır. Bu nedenle maliyet kavramı ağırlıklı olarak sınai üretimle bütünleşmiştir. Maliyet muhasebesi denildiğinde akla ilk gelen şey sınai üretim işletmeleridir. Maliyet hesaplama veya raporlama denildiğinde de çoğu zaman mamul maliyeti anlaşılmaktadır. Zaman içerisinde hizmet sektörleri gelişmesi ve hizmet üretimine ilişkin profesyonel işletmecilik anlayışının oluşması, maliyet muhasebesinin sektörel uygulama alanını genişletmiştir.

Geleneksel anlamda maliyet bilgilerine ağırlıklı olarak finansal tabloların düzenlenmesi açısından ihtiyaç duyulmuştur. Bir başka ifadeyle, maliyet muhasebesi işletme muhasebesi sistemi içerisinde bir genel envanter değerleme aracı olarak görülmüştür. Bu nedenle de, maliyet muhasebesi çoğu zaman “…üretilen mamul birim maliyetinin hesaplanmasını sağlayan…” bir muhasebe biçiminde tanımlanmıştır.

Maliyet muhasebesi, bugün, sınai üretim işletmeleri kadar hizmet işletmeleri, hatta kâr amacı gütmeyen organizasyonlarda da önemli bir karar destek aracı olarak görülmektedir. Ayrıca, maliyet muhasebesi bir işletmenin sadece mamul veya hizmet üretimi ile ilgili işleviyle de sınırlı tutulmakta, işletmenin değer zincirini oluşturan tüm işletme fonksiyonları ile ilişkilendirilmektedir.

Artan bölgesel ve küresel rekabet, işletmenin stratejik ve operasyonel kararlarının alınmasında maliyet bilgilerindem yararlanmalarını zorunlu hale getirmiştir. Bu durum doğal olarak işletme içerisinde maliyet bilgilerinin kullanıum alanlarını da geliştirmiştir.

Maliyet kavramının geniş anlamda ele alınması halinde pazarlama fonksiyonu ile ilgili yapılan faaliyetlerin de maliyet muhasebesi kapsamında incelenmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Tek düzen muhasebe sisteminde yer alan maliyet muhasebesi hesaplarında bu kapsam, daha geniş ele alınarak yönetim, araştırma ve geliştirme  gibi faaliyetleri de içermiştir.

Maliyet muhasebesi tarafından üretilen bu bilgiler aşağıdaki gibi işlevlerin (fonksiyonların) yerine geririlmesi sağlamıştır.

1- Birim maliyetlerin belirlenmesi

2- Gider kontrolünün sağlanması

3- Planlamanın yapılması

4- Özel amaçlı kararlara yardımcı olunması

Bu amaçlar, maliyet muhasebesinin işletme içerisindeki fonksiyonlarını da ortaya koymaktadır.

1) Birim Maliyetlerin Belirlenmesi

Üretilen mamul yada hizmet maliyetlerinin hesaplanması, maliyet muhasebesinin temel işlevini oluşturmaktadır. Birim maliyetlerin belirlenmesi aşağıdaki nedenlerden dolayı zorunluluk arz etmektedir.

a) Finansal Tabloların Düzenlenmesi

Bilindiği gibi, bir sanayi işletmesinde mamul ve yarı mamul stokları bilançonun önemli kalemlerindendir. Sanayi mamullerinin maliyeti de gelir tablosunun önemli bir kalemidir. Sanayi işletmelerine ait bilanço ve gelir tablosunun düzenlenebilmesi için üretien mamul ve yarı mamullerin birim maliyetlerinin bilinmesi gerekir. Hizmet işletmeleri açısından da satılan hizmet maliyetinin bilinmesi ihtiyaç vardır.

Özetle, finansal muhasebenin temel çıktısı olan bilanço ve gelir tablosunun düzenlenebilmesi üretilen mamul ya da hizmetin birim ya da toplam maliyetlerinin hesaplanmasını gerektirmektedir. Bu durum maliyet muhasebesinin finansal muhasebeye önemli bir katkısı olarak yorumlanabilir.

b) Fiyat Belirleme

Üretilen mamul ya da hizmet maliyetinin, tahmini de olsa, bilinmesi fiyat belirleme kararlarında temel veri olma özelliği taşımaktadır. Gerçekleşmiş (fiili) maliyetlerin fiyat belirleme sırasında çok önemli bir etkisi olmasa dahi, fiyatların uygun olup olmadığının değerlendirilmesi, üretilen mamul ya da hizmetin maliyetinin bilinmesi ile mümkün olur.

2) Gider Kontrolünün Sağlanması

Günümüze maliyet muhasebesinin, belki de, en önemli işlevi, dünyada yaşanan ekonomik ve teknolojik değişim ve gelişmele, işletmeler arasındaki rekabeti arttırmıştır. Teknoloji dahil bie çok gelişmenin etkisitle dünya ekonomisi küreselleşmiştir. İşletmelerin rekabet sınırları ülke sınırlarının dışına taşınmıştır. Bu ve benzeri değişme ve gelişmeler, nihai amacı kâr etmek ve / veya ekonomik katma değerlerini artırmak olan işletmeleri önemli derecede etkilemiştir.

Bilindiği gibi, kâr kavramının iki temel değişkeni vardır: Gelir ve Gider

Kâr = Gelir – Gider

Kâr, gelirin gideri karşıladıktan sonra arta kalan kısmı olduğuna göre, işletmelerin kârlarını artırmalarının temelde iki yolu vardır.

• Gelirde artış yaratmak
• Giderde azalış yaaratmak

Gelirde artış yaratabilmek iki değişkene bağlıdır.

Gelir = Satış  Miktarı * Birim Satış Fiyatı

Geliri artırabilmek için, ya mevcut satış miktarı artırılacak ya da birim fiyatı yükseltilecektir. Mevcut satış miktarının artılması doğal olarak, gider de artış yaratacaktır. Bununla birlikte, burada kısıtlayıcı iki önemli etken vardır. Bunlar; kapasite ve taleptir. Tam kapasite ya da ona yakın bir kapasite ile çalışan işletmese, satış miktarını artırmak yeni kapasiye yatırımlarını gerektirebilir. Bu da, giderlerde önemli sıçramalara neden olur. Diğer taraftan, bir işletmenin kapasite sorunu olmasa dahi, mamule olan talep sınırlı olabilir. Görüldüğü gibi, satış miktarını arttırarak ek gelir yaratmak, bu iki önemli kısıtlayıcı etkenden dolayı mümkün olmayabilir.

Gelirde artış yaratmanın ikinci yolu ise, birim satış fiyatının arttırılmasıdır. Ancak, bunun da önemli kısıtları vardır. Birincisi, ürüne ilişkin talep elastikiyetidir. Fiyatı arttıracak ürünün talep esnekliğinin yüksek olması satış miktarında önemli düşmelere neden olabilir. Bu da, arzu edilen gelir artışını engelleyebilir. Kaldı ki, serbest piyasa şartlarının hakim olduğu ekonomilerde, fiyatlar pazarda oluşmaktadır. Bu nedenle, söz konusu ekonomilerde faaliyet gösteren işletmeler rakiplere rağmen birim satış fiyatında artış yapmak gibi bir lükse sahip değildir.

Yukarıdaki özet açıklamalar göstermektedir ki, işletmelerin gelirini arttırmak yoluyla, kârlarında artış yaratma imkanları, çoğu zaman sınırlıdır. Bu şartlar altında, üzerinde önemle durulması gereken husus, gider kontrolünü sağlayacak tedbirleri almaktır.

İşletmeler en azından,  aynı kalitedeki ürünü, rakiplerine göre, daha düşük maliyettle üretip sattıklarında, önemli bir rekabet şansı elde edebilecekleridir. Kaldı ki, bu durum bir rekabet şansı olmaktan ziyade, günümüz şartlarında, piyasada kalmanın gereği olarak da ifade edilebilir.

Özetle, günümüz işletmelerinin piyasada kalabilmelerinin şartı daha kaliteli ürünleri daha düşük maliyetle elde edebilmektir. Bu da etkin bir gider kontrolü ile mümkündür. Etkin bir gider kontrolünün veri ve bilgi kaynağı ise maliyet muhasebesidir. Maliyet muhasebesi gerek gerçekleşmiş (fiili) giderleri, değişik açıkalrdan (tür, fonksiyon, yer gibi) izleyerek, gerekse hedef ya da standart maliyetler belirleyip gerçekleşen rakamlarla karşılaştırılarak önemli veri ve bilgiler üretmektedir. Bu bilgiler de, giderlerin planlanması, izlenmesi ve kontrolü açısından önemli bir fonksiyon yerine getirmektedir.

3) Planlamaya Yardımcı Olması

Planlama ileriye yönelik tahmin ya da öngörülerde bulunmaktır. Bu tahmin ya da öngörülerin yapılması da, şüphesiz  bir takım bilgileri gerekli kılmaktadır. Maliyet muhasebesi de bu bilgilerin üretildiği önemli kaynaklardan birisidir. Maliyet muhasebesinden elde edilen bilgiler, işletmelerin önemli bir kontrol aracı olan bütçelerin hazırlanmasında başvurulan vazgeçilmez kaynaklardandır.

4) Özel Amaçlı Kararlara Yardımcı Olunması

İşletmeler, çoğu zaman rutin olmayan kararların alınması ile karşı karşıya gelirler. Kapasite arttırma, makine yenileme, mevcut bir mamulün üretiminin durdurulması, mevcut üretim sürecinin değiştirilmesi, yeni mamulün üretimine başlanması gibi kararlar, bu kapsamda yer alır. Bu tür kararların alınması, çoğu zaman, çok sayıda alternatif aaqrsında seçimi gerektirir. Özel amaçlı kararlar olarak ifade edilen bu tür tutin olmayan kararların alınması, zamanlı ve güvenilir maliyet bilgilerini gerektirmektedir. Bu bilgilerin en önemli kaynağı yine maliyet muhasebesidir.

Mamul ve hizmet maliyetlerinin hesaplanması maliyet muhasebesinin amaç ve fonksiyonlarından bir tanesidir. Geçmişte maliyet muhasebesinin sadece mamül maliyetlerinin hesaplanması işleviyle sınırlı tutulması, sadece mamul maliyetlerin hesaplanması işleviyle sınırlı tutulması, maliyet muhasebesinin diğer işlevlerinin ön plana çıkmamasına neden olmuştur. Oysaki, günümüzde serbest piyasa ekonomisinin yarattığı yoğun rekabet şartları maliyet muhasebesinin planlama ve kontrol fonksiyonlarını da ön plana çıkarmıştır. Maliyet muhasebesi işletme faaliyetlerinin analiz edilmesinde, performans değerlendirmelerinin yapılmasında, maliyet kontrolünün sağlanmasında ve yoğun rekabet ortamlarında işletme yönetiminin belli noktalara dikkatlerinin çekilmesinde önemli veri ve bilgi kaynağı olma işlevlerini yerine getirmektedir. Maliyet Muhasebesinin Konusu ve İşlevleri. Maliyet Muhasebesinin Konusu ve İşlevleri

Kaynaklar

Maliyet Muhasebesi /Mevlüt Karakaya/ Gazi Kitabevi

Maaliyet ve Yönetim Muhasebesi / Kamil Büyükmirza / Gazi Kitabevi

Stratejik Maliyet Muhasebesi / Reşat Karcıoğlu / Aktif Yayınevi

Sitemizi sosyal medya hesaplarınızda paylaştığınız  için teşekkür ederiz.

Maliyet Muhasebesi Ders Notları

Vektör Grafik: Vecteezy – Radiasa Tutorial Rti