Maliyet Muhasebesinde Giderlerin Sınıflandırılması

Değerli  okurlar, maliyet muhasebesinde giderlerin farklı açılardan sınıflandırılması, maliyet muhasebesinin işlevlerini yerine getirmede gereklidir. Bu açıdan giderleri aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz.

• Giderlerin çeşitlerine göre sınıflandırılması
• Giderlerin işletme fonksiyonlarına göre sınıflandırılması
• Giderlerin gider yerlerine göre sınıflandırılması
• Giderlerin yüklenicilere göre sınıflandırılması
• Giderlerin faaliyet hacmiyle ilişkisine göre sınıflandırılması

A) Giderlerin Çeşitlerine Göre Sınıflandırılması

Gider çeşitleri, giderlerin doğal adları olarak da ifade edilmektedir.

Giderin ortaya çıkması gerçekte çeşit ya da doğal adına göre olmaktadır. Hammadde gideri, işçilik gideri, elektrik gideri, su gideri, amortisman gideri vb. gibi. Ancak, bir işletmede ortaya çıkan her bir gideri doğal adına göre sıralamak mümkün olmayabilir. Bu nedenle gider çeşitlerinin sınıflandırılmasında, kendi içlerinde gruplama yoluna gidilmesi zorunluluğu doğabilir.

Gider çeşitlerini aşağıdaki biçimde sıralayabiliriz:

• İlk madde ve malzeme giderleri
• İşçi ücret ve giderleri
• Memur ücret ve giderleri
• Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
• Vergi resim ve harçlar
• Amortisman ve tükenme payları
• Finansman giderleri
• Diğer giderler

a) İlk Madde ve Malzeme Giderleri

İşletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi için tüketilen her türlü madde ve malzeme giderlerini kapsar. Üretim açısından bir maddenin ilk madde ya da malzeme olarak ifade edilmesi onun üretilen mamul içerisindeki gerek fiziksel gerekse değer olarak ağırlığı ile doğrudan ilgilidir.

İlk madde ve malzeme giderlerine örnek:

• İlk madde ve giderleri
• Yardımcı madde giderleri
• İşletme malzemesi giderleri
• Ambalaj malzemesi giderleri
• Yedek parça giderleri
• Büro tüketim malzemesi giderleri
• Temizlik malzemesi giderleri

b) İşçi Ücret ve Giderleri

İşletme faaliyetlerini yerine getirebilmek için çalıştırılan işçiler adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderleri kapsar.

İşçi ücret ve giderlerine örnek:

• Brüt ücretler
• Prim ve ikramiyeler
• SGK işveren payları
• Kıdem tazminatı karşılığı giderleri
• Sosyal yardımlar
• Eğitim ve staj giderleri
• Yolluklar vb.

c) Memur Ücret ve Giderleri

• İşletme faaliyetlerini yerine getirebilmek için çalıştırılan aylıklı yönetici, memur ve büro çalışanları vb. personele ait bunlarla ilgili her türlü giderleri kapsar.

Memur ücret ve giderlerine örnek:

• Brüt ücretler
• Prim ve ikramiyeler
• SGK işveren payları
• Kıdem tazminatı karşılığı giderleri
• Sosyal yardımlar
• Eğitim ve staj giderleri
• Yolluklar vb.

d) Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler

İşletme faaliyetlerini yürütmek amacıyla dışarıdan sağlanan her türlü fayda ve hizmetler için yapılan giderleri kapsar.

Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetlere örnek:

• Elektrik, su ve doğalgaz giderleri
• Haberleşme giderleri
• Dışarıdan sağlanan bakım ve onarım giderleri
• Dışarıdan sağlanan danışmanlık giderleri
• Dışarıdan sağlanan temizlik giderleri
• Pazarlama faaliyetleri ile ilgili dışarıdan alınan hizmetler

e) Vergi, Resim ve Harçlar

İşletme faaliyetlerini yürütmek amacıyla kullanılan madde ve maddi olmayan duran varlıkların döneme ilişkin amortisman giderleri ile tükenmeye tabi varlıkların döneme ilişkin amortisman giderleri ile özel tükenmeye tabi varlıkların ( maden işletmelerinde aktifleştirilen arama giderleri, hazırllık ve geliştirme giderleri gibi) itfa payları bu grupta yer alır.

f) Finansman Giderleri

İşletmenin gerek yatırım gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılam için yaptığı kısa veya uzun vadeli borçlanmalardan kaynaklanan faiz, komisyon ve kur farkı gibi giderler bu grupta yer alır.

g) Diğer Giderler

Yukarıdaki gider türleri içerisinde yer almayan, ancak, işletme faaliyetleri için gerekli olan diğer giderler bu grupta yer alır.

Diğer giderlere örnek:

• Risklere karşı sigorta bedeli
• Reklam ve satışları teşvik giderleri
• Kira Giderleri
• Eğitim kültür ve yayın giderleri
• Sosyal giderler
• Yolluk ve seyahat giderleri
• Mahkeme ve noter giderleri

B) İşletme Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırma

Bir işletmenin temel fonksiyonları aşağıdaki gibidir.:

• Satın Alma Fonksiyonu
• Üretim Fonksiyonu
• Araştırma ve Geliştirme Fonksiyonu
• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Fonksiyonu
• Genel Yönetim Fonksiyonu
• Finansman Fonksiyonu

a) Satın Alma Fonksiyonu

İşletmeler, faaliyetlerini devam ettirebilmek için gerekli olan varlık ve hizmetlerin tedarikini yapmak zorundadır. Birçok işletmede satın alma fonksiyonunu yerine getiren satın alma birimleri söz konusudur. Satın alma sırasında; komisyon, taşıma, montaj, hammaliye ve sigorta gibi bir kısım giderlerin ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu giderler, maliyet esası gereğince, satın alınan malın maliyetine dahil edilir. Örneğin, satın alınan malzemenin taşınması için yapılan nakliye gideri, satın alma gideri adı altında “ilk madde ve malzeme ” stok malzeme maliyetine ilave edilerek, aktifleştirilir. Söz konusu hammadde, tüketilinceye kadar bilançoda maliyet değeri ile bekletilir. Tüketildiğinde ise, hangi fonksiyonun yerine getirilmesi için tüketilmiş ise o fonksiyonun adı ile gidere dönüştürülür. Örneğin maalzeme üretim fonksiyonu için tüketilmiş ise üretim gideri adını alır.

b) Üretim Gideri

Üretim giderleri, üretim  maliyetinin unsurlarını oluştururlar. İşletmenin üretim fonksiyonunu yerine getirmesi için ortaya çıkan tüm giderler, bu grupta yer alır. Üretim giderleri, daha sonra üretilen ürünün maliyetine dönüşür.

Üretim fonksiyonunun yerine getirilmesi için, işçi ücret ve giderleri, memur ücret ve giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, vergi resim ve harçlar, amortisman ve tükenme payları ile diğer çeşitli giderler işletmenin üretim giderlerini oluşturur.

c) Araştırma ve Geliştirme Giderleri

İşletmeler faaliyetlerini etkinleştirmek, verimliliği artırmak, maliyetlerini düşürmek, satışlarını artırmak gibi maksatlarla araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunabilirler. Araştırma ve geliştirme faalliyetlerinin yerine getirilmesi sırasında, bazı giderlerin yapılması kaçınılmazdır.

Araştırma ve geliştirme  fonksiyonunun yerine getirilmesi için, işçi ücret ve giderleri, memur ücret ve giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, vergi resim ve harçlar, amortisman ve tükenme payları ile diğer çeşitli giderler işletmenin araştırma ve geliştirme giderlerini oluşturur.

d) Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri

Üretim sürecinin tamamlanması ile elde edilen mamul ve tamamlanan hizmetin bu andan itibaren, alıcılara teslimine kadar, depolama dahil, pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetlerine ilişkin yapılan tüm giderler bu grupta yer alır.

Pazarlama , satış ve dağıtım fonksiyonunun yerine getirilmesi için yapılan malzeme giderleri, işçi ücret ve giderleri, memur ücret ve giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, vergi resim ve harçlar, amortisman ve tükenme payları ile diğer çeşitli giderler işletmenin pazarlama, satış ve dağıtım  giderlerini oluşturur.

e) Genel Yönetim Giderleri

İşletmenin yönetim fonksiyonunu yerine getirmesi için; işletme politikalaqrının tayini, organizasyon ve kadro kurulışu, büro hizmetleri, halkla ilişkiler, güvenlik, hukuk işleri, personel işleri, mali işler, genel kurul, yönetim kurulu gibi genel yönetim faaliyetlerine ilişkin yapılan tüm giderler bu grupta yer alır.

Genel Yönetim Fonksiyonunun  fonksiyonunun yerine getirilmesi için yapılan malzeme giderleri, işçi ücret ve giderleri, memur ücret ve giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, vergi resim ve harçlar, amortisman ve tükenme payları ile diğer çeşitli giderler işletmenin genel yönetim  giderlerini oluşturur.

f) Finansman Giderleri

İşletme borçlanmaları ile ilgili olarak varlık maliyetlerine eklenmeyen faiz ,komisyon, kur farkı gibi giderler bu grupta yer alır. Bu giderler, gerek çeşit, gerekse işletme fonksiyonları açısından sınıflandırıldığında aynı isim ile ifade edilmektedir.

C) Gider Yerlerine Göre Sınıflandırma

Gider Yeri (masraf merkezi) üreim ve hizmetlerin yapıldığı bir birimi ya da birim içindeki bir yeri ifade eder.

Gider yeri ayrımından amaç, işletme içinde yer alan bölüüm (departman) ya da birimlerin giderlerinin ayrı olarak izlenmesi ve raporlanmasıdır. Bir yerin gider yeri olarak kabul edilmesi için, fiziki olarak ayrılmış bir bölüm olması şart değildir. Aynı fiziki alan içerisinde yer alan herbir üretim tezgahı veya makineler ayrı birer gider yeri olarak kabul edilebilir. Hatta , bazen fiziki bir alan da olmayabilir. Burada önemli olan gider yeri olarak kabul edilecek birime ya da yere ait giderlerin  ayrı olarak izlenebilmesidir. Gider yeri ayırımı için temel kural budur.  İşletmeyi bir bütün olarak ele aldığımızda üretimle ilgili olsun ya da olmasın tüm giderleri içine alacak gider yerleri ana gruplaması aşağıdaki biçimde yapılmaktadır.

Üretim Gider Yerleri

• Esas Üretim Gider Yerleri
• Yardımcı Üretim Gider Yerleri
• Yardımcı Hizmet Gider Yerleri
• Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri

Dönem Gider Yerleri ( Üretim Dışı Gider Yerleri )

• Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri
• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri
• Genel Yönetim Gider Yerleri
• Finansman Gider Yerleri

a) Esas Üretim Gider Yerleri

Mamul ve hizmet üretiminde, ürünün ortaya çıktığı ana gider yerleridir. Esas üretim gider yerleri ile ilgili en belirgin özellik mamulün özünü oluşturan ilk maddelerin işlendikleri ve mamul hale dönüştükleri yerler olmalarıdır. Yani, ilk maddeye şekil verilerek mamulün fiziki olarak ortaya çıkarıldığı yerlerdir. Hizmet işletmeleri açısından da esas hizmetin üretildiği ya da verildiği yerlerdir. Esas üretim gider yerleri üretilen ürünün özelliği, üretim biçimi, işlemenin organizasyon yapısı dikkate alınarak alt gider yerlerine ayrılabilir.

b) Yardımcı Üretim Gider Yerleri

Esas üretim gider yerlerinin faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli bir kısım girdileri üreten yerlerdir. Yardımcı üretim gider yerleri temelde esas üretim gider yerlerine girdi sağlamakla birlikte, diğer gider yerlerine de girdi sağlarlar. Esas üretim gider yerlerine girdi sağlayan; elektsrik santrali, buhar dairesi, ambalaj atölyesi gibi gider yerleri yardımcı üretim gider yerlerine örnek verilebilir. Her işletmede standart bir gider yeri ayrırımı yoktur ama genel olarak, yardımcı üretim gider yerlerini aşağıdaki ana gruplara ayırabiliriz.

• Yardımcı Hizmet Gider Yerleri
• Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri
• Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri
• Pazarlama , Satış ve Dağıtım Gider  Yerleri
• Genel Yönetim Gider Yerleri
• Finansman Gider  Yerleri

Bir giderin işletme fonksiyonlarına göre sınıflandırılmasında, bir başka ifadeyle, bir giderin fonksiyonunun belirlenmesinde giderin ortaya çıktığı birim (gider yeri) önemli bir kriterdir. Örneğin, esas üretim gider yerlerinde veya diğer üretim birimlerinde ortaya çıkan gider, fonksiyon ayırımında “üretim gideri” olarak ifade edilmektedir. Gider; pazarlama, satış ya da dağıtım biriminde ortaya çıkmış ise fonksiyonel açıdan pazarlama, satış ve dağıtım gideri olduğu kolayca ifade edilecektir.

D) Gider Yüklenicilerine Göre Sınıflandırılması

Gider yüklenicisi giderlerin yükleneceği ürünler olabileceği gider yerleri de olabilir. Giderler, üretilen ürünlere ya da gider yerlerine yüklenmesi açısından;

• Direkt ( dolaysız giderler)
• Endirekt ( dolaylı giderler)

olmak üzere ikiye ayrılır.

Giderlerin direkt ve endirekt olarak sınıflandırılması, maliyet muhasebesinin ağırlıklı konularından olan gider dağıtımı açısından önemlidir. Bir giderin direkt ya da endirekt olması, gider ile gider yüklenicileri arasındaki ilişkiye bağlıdır. Gider ile giderin yükleneceği ürün ya da gider yeri arasında doğrudan bir ilişki kurulabiliyorsa, gider direkt niteliktedir, değil ise endirekt niteliktedir.

a) Ürünlere Yüklenme açısından

Ürün ile doğrudan ilişki ilişki kurabilen, yani, hangi ürün için ne kadar olduğu belirlenip izlenebilen giderler, direkt giderlerdir. Bu giderler mamul ya da ürün direkt giderleri olarakta ifade edilir. Ürünle doğrudan ilişki kurulamayan, yani hangi ürün için ne kadar oldukları doğrudan belirlenemeyen giderler, endirekt giderlerdir. Endirekt giderlerin mamullere yüklenmesi, seçilecek uygun dağıtım ölçüleri yardımıyla yapılır.

Bir giderin mamul açısından direkt gider olarak ifade edilebilmesi için, giderle ürün arasında doğrudan bir ilişki kurulabilmesi gerekir, ancak yeterli değildir. Bir gidere “direkt” niteliğini veren o giderin ürüne doğrudan yüklenebilmesidir.  Bazı giderler vardır ki, ürün ile doğrudan ilişki kurmak için katlanılacak fedakarlıklar, bundan elde edilecek faydadan daha yüksek olabilir. Bu tür giderlerin üretim maliyeti içerisindeki payları da oldukça düşüktür. Ürün endirekt giderleri; ürünle doğrudan ilişli kurulamayan ve ürünle doğrudan ilişki kurulabilir olmasına rağmen, parasal olarak önemsiz sayılan giderlerden oluşmaktadır.

b) Gider Yerlerine Yüklenmeleri Açısından

Direkt- endirekt gider ayırımının özünde giderlerin ürünlere yüklenmesi yatmaktadır. Ancak, konu gider yerleri açısından ilişkilendirilebilen giderlerdir. Normal şartlar altında bir gider yerinde ortaya çıkan giderlerin tamamı o gider yerine direkttir. Bir giderin gider yerine endirekt olması maliyet dönemi sonunda gider yerlerinde toplanan giderlerin dağıtımı ile söz konusu olur. Direkt-endirekt gider kavramlarının hangi amaçla (ürün açısından ya da gider yeri açısından) kullanıldığının belirlenmesinde fayda vardır.

E) Faaliyet Hacmiyle İlişkilerine Göre Sınıflandırılması

Giderlerin faaliyet hacmi ile olan ilişkileri açısından sınıflandırılması, maliyet muhasebesinin planlama ve kontrol fonksiyonları açısından önemlidir. Faaliyet hacmi ölçüsü bir çalışma ölçü birimidir. Bu ölçü işletmenin bütünü ile ilgili olabileceği gibi, belli bir bölüm ya da o bölüm içinde küçük bir birimle de ilgili olabilir. Bir üretim işletmesi için, faaliyet ölçüsü, üretim miktarı (ton-kg-litre vb. (olabileceği gibi satış tutarı ya da miktar veya çalışma saati (işçilik-makine) de olabilir. Faaliyet hacmi ölçü birimi işletme kapasitesinin ifade edilmesinde de kullanılır.

Faaliyet hacmi ölçüsünün, gideri incelenecek (işletmenin bütünü ya da belli bir bölümü) çalışma seviyesini temsil edebilecek nitelikte olması gerekir. Aksi takdirde, giderleri faaliyet facmi ile ilişkileri açısından sınıflandırmadan beklenen yarar sağlanamayabilir.

Giderleri faakiyet hacmi ile ilişkileri açısından aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz.

• Sabit Giderler
• Değişken Giderler
• Karma giderler

a) Sabit Giderler

Sabit giderler, faaliyet hacmindeki değişmeleren (artma-azalma) etkilenmeyen, aynı kalan giderlerdir. Ancak, bu tanım sabit gideri anlatmakta yetersiz kalmaktadır. Çünkü hiçbir gider, gerek zaman gerekse kapasite boyutunda uzun süre sabit kalamaz. Bu açıdan sabit gider, belirli bir zaman diliminde ve belirki bir kapasiteye kadar faaliyet hacmindeki değişmelerde etkilenmeyen giderlerdir. Bir giderin sabit olup olmaması faaliyet hacmi ile ,ilişkisine göre belirlenir. Giderin adına bakılarak karar verilemez. Bir işletmede sabit olan bir gider başka bir işletmede değişken olabilir. Ya da bu dönem sabit olan bir gider başka bir dönem değişken olabilir.

Sabit giderlerin bir kısmının yönetim kararları ile kısa dönemde değiştirilmesi mümkün değildir. Bunlar yapısal olup, faaliyetlerin sürdürülebilmesi için zorunludur. Sabit nitelikteki amortisman ve kira giderleri buna örnek gösterilebilir. Sabit giderlerin bir kısmı ise yönetim planlama çalışmaları sırasında bütçeye konulan programlanmış giderlerdir. Reklam giderleri, araştırma giderleri buna örnek gösterilebilir. Proglanmış giderler yönetim tarafından kontrol edilebilir niteliktedir.

b) Değişken Giderler

Değişken giderler, sabit giderlerin aksine, faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenen giderlerdir. Bu  etkilenme faaliyet hacmindeki değişmelerle aynı yönde olur. Bir başka ifadeyle, faaliyet hacmi arttıkça artar, azaltıkça azalır. Faaliyet hacmi sıfıra indiğinde, değişken gider, kendiliğinden ortadan kalkar. Bir üretim işletmesinde hammde gideri değişken gidere örnek verilebilir.

Değişken giderdeki artma ya da azalma faalitet hacmindeki artma  ya da azalma ile aynı oranda olabileceği gibi artan ya da azalan oranda da olabilir. Ancak maliyet muhasebesi uygulamalarında genellikle bu ilişkinin doğrusal olduğu kabul edilir. Yani faaliyet hacmi ile değişken giderlerin aynı oranda arttığı ve azaldığı varsayılır.

c) Karma Giderler

Karma giderler, tam anlamıyla ne sabit ne de değişkendir. Karma giderleri “yarı değişken” ve “yarı sabit” giderler olmak üzere iki grupta toplamak mümkündür.

Yarı değişken giderler, hem sabit hemde değişken giderleri içeren gider grubudur. Bir başka ifadeyle, yarı değişken giderlerin bir kısmı sabit, bir kısmıise değişken özellik gösterir. Yarı değişken giderler değişken kısımları faaliyet hacmi arttıkça artar. Ancak, içerdiği sabit giderler nedeniyle de faaliyet hacmi sıfıra indirilse de ortadan kalkmaz. Bu giderin değişken kısmı, değişken gider grubuna, sabit kısmı da sabit gider grubuna dahil edilir.

Yarı Sabit Giderler, basamaklı giderler olarak da ifade edilen yarı sabit giderler, belli faaliyet hacmi aralığında sabit kalan, bu aralıklar değiştiğinde sıçrama yapan giderlerdir. Yarı sabit diderler yaklaşık davranış biçimine göre sabit ya da değişken gider grubuna dahil edilir.

Kaynaklar

Maliyet Muhasebesi /Mevlüt Karakaya/ Gazi Kitabevi

Maaliyet ve Yönetim Muhasebesi / Kamil Büyükmirza / Gazi Kitabevi

Stratejik Maliyet Muhasebesi / Reşat Karcıoğlu / Aktif Yayınevi

Sitemizi sosyal medya hesaplarınızda paylaştığınız  için teşekkür ederiz.

Maliyet Muhasebesinin Konusu ve İşlevleri

Vektör Grafik: Vecteezy – Radiasa Tutorial Rti