Muhasebede Hile Türleri Nelerdir?

Değerli Okurlar,  İşletme Sahiplerinin Hileye Başvurma  Nedenleri?  yazımızda işletme sahiplerinin hileye başvurma  nedenlerini detaylı olarak yazmıştık. Bu yazımızda  muhasebede Hile Türleri Nelerdir konusunu yazacağız. Bir işletmenin mali tablolarında yapılan muhasebe numaraları maskelemeler, yolsuzluklar, hileler bir kesime yarar bir kesim üzerinde zararlara neden olmaktadır. Görevi kötüye kullanma fiilinin gerçekleştiği ve yapılanlardan mikro düzeyde yatırımcılar, borç verenler, çalışanlar, satıcılar zarar görürken, makro düzeyde devlet ve kamuoyu etkilenmektedir. Bu yazı serisinde, işletmeler yapılan hile türlerini sınıflandırarak inceleyeceğiz.

A) Çalışan Hileleri

Çalışan hileleri, işletme çalışanlarının işletme varlıklarını ve kaynaklarını haksız bir kazanç elde edebilmek için kasıtlı olarak uygun olmayan biçimde kullanması veya ele geçirmesidir. İşletme çalışanları tarafından gerçekleştirilen bu tür hilelerde hileye maruz kalan taraf işverendir. Varlıkların kötü, amaç dışı ve usulsüz kullanımı sonucu, bu varlıkların işletme çalışanına aktarımı yoluyla gerçekleştirilmektedir. Çeşitli şekillerde gerçekleştirilebilmekle birlikte çalışanlar kimi zaman borçlarını ödemek amacıyla hile yapabilmektedir.

Birkaç örnek vermek gerekirse; mükerrer ödeme yapma ya da yapılmaması gereken ödemeyi yaparak giderleri arttırma yoluyla, stok, hurda, ofis malzemeleri, sabit varlık, çek gibi varlıkların hırsızlığı ya da kişisel kullanıma alınması, çalışanların zimmet suçu işlemesi, gerçekte olmayan mal alış verişi için işletmenin ödeme yapması ya da yapılmış gibi gösterilmesi yoluyla giderlerin şişirilmesi, hayali çalışanlar yoluyla ödeme yaratılıp, yapılan ödemeleri zimmete geçirme, işletme maddi varlıkları ya da fikri mülkiyet haklarının çalınması ve işletmeden ayrılmış çalışanlara ödeme yapılmış gibi gösterilmesidir.

Çalışan hileleri örnekleri çoğaltılabilmekte farklı yollarla da gerçekleştirilebilmektedir. Çalışan konumundaki kişi varlıklara el koyarak zimmet veya hırsızlık ya da sahip olduğu konum itibariyle mesleki hilelere başvurabilir. Hileli davranış endirekt de gerçekleştirebilir. Çalışan işletmeye farklı şekillerde zarar verebilmekte, işletme varlıklarını amaçları dışında kullanabilmektedir. İşletme varlık ve kaynaklarının kişisel çıkar gözetilerek kullanımı sonucu işletme büyük zararlara girmiş olabilir. ABD’de yapılan bir araştırma işletme varlıklardaki azalma oranının %6’sının çalışanların işletme varlıklarını kötü, amaç dışı ya da usulsüz kullanımlarından kaynaklandığı ortaya koymuştur.

B) Yönetim Hileleri

Yönetim hileleri işletme tepe yöneticileri tarafından gerçekleştirilen hilelerdir. Bu tür hilelerdeki temel amaç, işletme mali tablolarının olduğundan farklı biçimde gösterilmesidir. Bu amaca yönelik olarak yöneticiler mali tabloları olduğundan daha iyi ya da olduğundan daha kötü gösterebilmek için finansal bilgileri manipüle edebilirler. Üst yöneticiler bir takım zamanlarda işletmenin finansman durumunu olduğundan daha iyi ya da daha kötü olarak gösterme saikiyle hareket ederler. Bu hareketleri mali tablo kalemlerini değiştirerek gerçekleştirmektedirler. Çalışanlar tarafından yapılan hilelerle karşılaştırıldığında üst yönetim tarafından yapılan hilelerin fazlalığı bilimsel araştırmalarla tespit edilmiştir. Oransal olarak ifade etmek gerekirse tepe yöneticilerin gerçekleştirdiği hileler toplam hile içerisindeki payı %55 gibi çok yüksek seviyelerde hareket etmektedir.

İşletme yönetimi hile denetimi ve önlenmesinde sorumluluk sahibi ise de sonuç itibariyle finansal bilgilerde hayali, sahte kayıt ve kasti yanlışlıklar oluşmasında en etkin role sahiptir. Finasal tablo kullanıcılarını yanıltmayı hedefledikleri bu davranışları sonuç itibariyle işletmeyi ya zarar ya da finansal tablo kalemlerinin değiştirilmesiyle  ve kârlı bir konumda göstermektedir. Bu durum da işlemlerin gerçek mahiyeti gizlendiğinden,uzun vadede işletmenin çok büyük zararlarla karşılaşmasına sebebiyet vermektedir. Öyle ki üst yöneticiler işletme lehine gerçekleştirildiği “Hileli Mali Rapolama” sayesinde konumlarını korumak, sağlamlaştırmak, oldukları konumdan daha iyi bir konuma geçme gibi avantajlar elde etmekte, çeşitli ödül ve ikramiyeler kazanmaktadırlar.

Yönetim hilelerine bir örnek vermek gerekirse, uluslararası camiada gerçekleştirilen “Enron Olayı” incelenmesi gerek bu konudaki en iyi örneklerden biridir. Enron olayı incelendiğinde etkilediği çevre olarak işletme çalışanları, hissedarlar ve sermaye piyasaları toplu olarak  olumsuz yönde etkilenmiştir. Yatırımcılar, hissedarlar, kamu idareleri ve finansal kuruluşların yanıltılması raporlama hilesi, bilanço makyajlanması yoluyla gerçekleştirilirler.

C) Satıcı Hileleri

Satıcı hileleri, işletmeye mal/hizmet satan kişilerce gerçekleştirilen hilelerdir. Bu tür hilelerde satıcı, işletmeye, malları olduğundan daha yüksek fiyatla satabileceği gibi kalitesiz mal satabilir, malları eksik teslim edebilir hatta malları hiç teslim etmeyebilir. Satıcı hilelerinin en yaygın olduğu alan kamu kurumlarına yapılan satışlardır. Yapılan satış hacmi yüksek olmakla birlikte malın kalitesi düşüktür. Satıcı hilelerinin gerçekleşmesinde satıcı ya tek başına eder ya da işletme çalışanlarından bir veya birkaçı ile işbirliğinde bulunur. Satıcı hileleri de diğer sınıflandırmalarda olduğu gibi sıralama yöntemiyle tanımlanabilecek türden değildir. Satıcı hilesinin esas itibariyle ön koşulu işletmenin satın alma sebebiyle kayıtlarına alacağı fatura içeriğinin yanıltıcılık vasfına sahip olmasıdır.

İşletmenin alımlarına ait fatura tutarı şişirilmiş olabilmekte böylelikle muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanma suçu da işlenmiş olmaktadır. İşletmeye tek satış yapmakta fakat birden çok satış varmış gibi fatura düzenlenmektedir, bu halde gerçekte yapılan satışa ait fatura dışındaki faturalar sahte belge kullanma fiilini de beraberinde getirecektir. Mal teslimi gerçekte anlaşılan miktardan ve kaliteden az teslim edilip ya da hiç teslim edilmeyen mallar için fatura düzenlenebilecektir.

D) Yatırım Hileleri

Yatırım hileleri ise, yatırımcıların değersiz ya da gerçekte hiç yapılmayan yatırımları için aldatılmaları temeline dayanır. Bunun sonucunda gerçek dışı  veya değersiz  yatırımlara para yatırarak paralarını kaybeden yatırımcılar zarar görürken, yatırımcıları aldatan bireyler bu işlemlerden haksız kazanç sağlarlar. Yatırım hileleri, birikim sahibi kişi ya da kurumların birikimlerini haksız şekilde elde etmeye yönelik irade beyanlarıyla gerçekleştirilmektedir. Yatırımcılar güvenilir olduklarını sandıkları kaynaklardan elde edeceği verilerin analizi ile karar alacak, birikimleirni değerlendirme yoluna gideceklerdir. Yatırım hileleri esasında toplumsal yıpranmayı da beraberinde getirmektedir. Çünkü yapılan bu hilelerin ispat noktasında son derece önemli sorunlar mevcuttur. Ortada hileli davranış olduğunun kanıtı çoğu zaman olmadığından, sadece belirtilerden kaçınmak bir önlem olarak değerlendirilebilecektir. Bu belirtile litaratürde “kırmızı bayrak” olarak adlandırılmakta ve neleri içerdiği korunma yöntemlerinin tespiti son derece önemli olabilmektedir.

E) Müşteri  Hileleri

Müşteri hileleri, müşterilerin mal ve hizmet aldıkaları işletmeye karşı gerçekleştirdikleri ve satış yapan işletmenin zarar görmesi ile sonuçlanan hilelerdir. Bu tür hilelerde müşteriler, satıcıları, ödemeleri gereken tutarın altında ödeme yapabilmek için aldatmaya çalışırlar. İşletmenin mal ve hizmet satışı yaptığı müşteri  çevresi de işletme çalışanlarını kullanarak hile yapabilmektedir. Burada işletme çalışanları hile ile elde edilecek çıkarın aracısı olmaktadır.

Çalışan satıcı firma ile yapılan işlemlerin kendi işletmesinin muhasebesine yansıması aşamasında işletmesine yanıltıcı bilgi sunar. Alıcı firmanın cari durumu alıcı adına kontrol altında tutulup, satın almalarına ilişkin gerçekte ödeme yapmamış olmasına rağmen ödeme yapmış gibi gösterilebilir ya da alımlarını emsallerine uygun fiyatın altında gerçekleştirilmesi sağlanabilir.

Sitemizi sosyal medya hesaplarınızda paylaştığınız  için teşekkür ederiz.

Şirketlerde Muhasebe Denetim Rehberi yazmızı okumak için tıklayınız

Vektör Grafik: Vecteezy – Radiasa Tutorial Rti

KAYNAKÇA

Muhasebe Hileleri ve Vergiden Kaçınma/ Coç. Dr. Murat BATI/ Seçkin Yayınları/Ankara / Sayfa: 22-27

Denetim ve Güvence Hizmetleri/ Ersin Güredin / Basım Yayınları/İstanbul

Hasan Kaval/ Muhasebe Denetimi / Gazi Kitavevi/Ankara

Faruk Güçlü / Muhasebe Denetimi / Detay Yayınları/Ankara

İşletmelerde Vergi Denetimi / Boyut Yayınları /İstanbul