Dönem Sonu Envanter İşlemleri ve Kayıtları

Dönem Sonu Envanter İşlemleri

Kıymetli  Okurlar , dönem sonu envanter işlemleri ve kayıtları ; Envanter, muhasebe kayıtlarının doğruluğunu ölçmek için muhasebe dışında bu kayıtlardaki rakamların temsil ettikleri varlıkların sayılması ve ölçülmesi, tartılması ve değerlenmesi suretiyle kontrolüdür. İşlemlerin sistemli bir şekilde muhasebeleştirilmesi işletmelerin gerçek durumlarını açıklamaya yetmez. Şöyleki hesap dönemi başındaki bir iktisadi kıymetin kayıtlardaki değeri ile gerçek değeri aynı olmasına rağmen zamanla çeşitli nedenlerden dolayı bu iki değer arasında farklar meydana gelebilir. Bunu önlemek için alınacak en köklü tedbir envanter çıkarmaktır.

4 ana grupta incelenebilir;

  1. a) Muhasebe tekniği açısından,
    b) Vergi yasaları açısından,
    c) İşletme yönetimi ve ortaklar açısından,
    d) Ülke ekonomisi açısından,
Dönem Sonu Envanter İşlemleri ve Kayıtları
Dönem Sonu Envanter

 

Muhasebe Tekniği Açısından;

     Muhasebe defterleri üzerinde açılan hesaplar, belirli bir hesap dönemi içinde geçmiş olayların seyrini, başka bir deyimle de hesap dönemi içindeki giriş ve çıkışları gösterirler. Ay sonlarında düzenlenen aylık mizanlarla, bir hesap dönemine ilişkin işlemleri içinde toplayan genel geçiçi mizanlar, hesapların düzenlenme tarihindeki en son tutarlarını kapsadıklarına göre işletmenin durumu hakkında genel bir bilgi verirlerse de, işletmelerin gerçek durumlarını birtakım nedenlerden dolayı tam olarak yansıtmazlar. Bu nedenle, muhasebede dönemsonu işlemleri (envanter-değerleme) ortaya çıkar.

     İşletmelerin varlıklarının ve kaynaklarının bilanço günündeki gerçek miktar ve değerlerinin saptamak, hesapları gerçek durumları gösterir bir duruma getirebilmek ve işletme sonucunu çıkarabilmek için dönemsonu işlemleri yapılır.

Vergi Yasaları Açısından;

     Türk Vergi Hukukuna göre her işletme dönem kazancına göre vergi ödemekle yükülüdür. İşletme kazancının ortaya cıkartılabilmesi için dönemsonu işlemlerinin yapılması gerekir. VUK 186 envanteri şöyle tanımlamaktadır.”Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tesbit etmektir.”

İşletme Yönetimi ve Ortaklar Açısından;

     İşletme sahiplerini amaçları, sahibi oldukları teşebbüslerin faaliyet sonuçlarını öğrenmek, kazançtan pay almak, kurumlarını en yüksek kara ulaştırmak ve işletmeyi yönetenleri denetlemektir. Bunu ancak envanter ve değerleme ile sağlayabilirler. Sonuçta, işletmenin gerçek mali durumu ortaya çıkacağından işletme sahipleri ne kadar pay alacaklarını, işletme yöneticilerinin rasyonel çalışıp çalışmadıklarını denetleyebilirler.

Ülke Ekonomisi Açısından;

     Yöneticilerin işletmeleri rasyonel bir şekilde yönetebilmeleri için işletmenin tüm mali olanaklarını gerçek olarak bilmeleri gerekir. Bu durumda muhasebe yöneticilerinin muhasebe biliminin tekniklerinden faydalanarak hazırlayacakları finansal durum tabloları ile gerçekleşir. Bilindiği muhasebe yöneticilerinin muhasebe biliminin tekniklerinden faydalanarak hazırlayacakları finansal durum tabloları ile gerçekleşir. Bu tablolarda dönemsonu işlemlerinin yapılması ile olur.

Dönem Sonu Envanter İşlemleri ve Kayıtları

Envanter ve Değerleme

ENVANTER

Envanterin Tanımı:

     TTK nun 73. md. envanterin tarifini şu şekilde yapmaktadır.” Envanter çıkarmak; saymak, ölçmek ve değerlendirmek suretiyle, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları kat’i bir şekilde ve müfredatlı olarak tesbit etmektir. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.”

     VUK un 186. md. ” Envanter çıkarmak; bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde müfredatlı olarak tesbit etmektir. Şu kadar ki, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tesbit olunur.”

Envanter Türleri:

  1. a) Muhasebe içi envanter
    b) Muhasebe dışı envanter

Muhasebe İçi Envanter

Muhasebe içi envanter aşağıdaki kalemlerden oluşur;

– Genel geçici mizanın çıkarılması,
– Hesap devresine ait kar ve zararın tesbiti için yapılan ayarlama ve envanter maddeleri,
– Yevmiye ve defteri kebirin kapatılması,
– Kesin mizanın çıkarılması,
– Bilançonun hazırlanması,
– Gelir tablosunun düzenlenmesi ve bunun neticesi olarak net karın dağıtımı,
– Takip eden hesap devresine ait hesapların yeniden açılması.

Muhasebe Dışı Envanter

     Muhasebe dışı envanter, ölçmek, tartmak, saymak ve değerlemek gibi işlerden oluşur. Muhasebe için envanter, muhasebe dışı envanterin veridği sonuçlara göre gerekli ayarlama (düzenleme) ve düzeltme maddelerini yapmak suretiyle, defterlerin gösterdiği kalanları, envanter günündeki gerçek değerlerine uydurmaya çalışır.

Miktar olarak belirlenecekler:

  1. a) Kasa Mevcudu
    Kasa, varlık kalemleri arasında envanteri her iş günü yapılan varlık kalemidir. Bu nedenle yıl sonunda özel bir miktar tesbit söz konusu değildir. 31 Aralık günü kasada bulunan miktar aynı zamanda yıl sonundaki miktardır.
  2. b) Banka Mevcudu
    Bankalardan hesap özeti (ektre) istenerek her hesaptaki mevduat miktarı belirlenir. Hesap çalışmamış olsa bile bankadan hesap özeti ve bakiyeyi gösteren bir yazı alınarak envanterin dayanağı ve banka mevcudunun varlığını gösteren bir belge olarak saklanır.
  3. c) Alacaklar
    İşletmenin alacaklarının bilanço günündeki miktarı belirlenir. Örneğin, varsa faizleri veya indirimleri hesaplanır, yeni tutarları üzerinden borçlu kişi ve kuruluşlarla mutabakat sağlanır. Senetli alacakların bilanço gününden vadelerine kadar geçecek faizleri bulunarak toplam reeskont miktarı hesaplanır.
  4. d) Verilen Avanslar
    Avanslar gözden geçirilerek bunlardan mahsubu gerekenlerin mahsuplarının yapılıp yapılmadığı araştırılır ve hesaplarda halen avans niteliği taşıyan alacakların kalması sağlanır. İşletmeden ayrılan kişilerde kalmış avans alacakları avans hesaplarından ilgili hesaplara aktarılır.
  5. e) Stoklar
    İşletmede bulunan tüm stoklar sayılır. Sayım sırasında fiziki nedenlerle bozulmuş kırılmış, çatlamış vb. malzeme ile deklase olmuş malzeme de gerekli işlemler yapılmak üzere belirlenir ve sayım listelerine işaret edilir. Ölçme, tartma sayma ile miktarı kesin olarak belirlenemeyen stoklar (buğday gibi) kübaj yolu ile belirlenir.
  6. f) Duran Varlıklar
    Duran varlıklar da sayılarak, hesaplarda karşılaştırılmak üzere, listelere dökülür. Karşılaştırmayı sağlamak üzere demirbaş eşyaya verilen numaralar ile diğer duran varlıkların fabrika seri numaraları, motor, şasi numaraları gibi ayırt edici numaralar işaret edilir. Sayım sırasında, kırılmış, bozulmuş veya hizmet dışı bırakılmış olanlar da belirlenir.
  7. g) Alınan Krediler ve Kredi Taksitleri
    Cari hesap şeklinde çalışan kredilerin dönem sonu tutarları ilgili kurulştan hesap özeti istenerek belirlenir. Avans şeklindeki kredilerde yıl sonu itibariyle işlenmiş bulunan faizler hesaplanır.
  8. h) Borç Senetleri
    Borç senelerinin bilanço gününden vadeye kadar geçecek günlere ilişkin faizleri hesaplanarak, toplam reeskont miktarı belirlenir.
  9. i) Borçlar
    Borçlardan faizli olanlar varsa, bunların bilanço gününe kadar işlemiş faizleri; gecikmiş olanlar varsa, bunların da gecikme zamları ve gecikme cezaları hesaplanır.
  10. j) Gelecek Döneme Ait Gelir ve Gider Miktarları
    Gelir yazılan kalemler arasında bu dönemde gerçekleşmemiş gelirler ile gider yazıldığı halde bu dönemde gerçekleşmemiş giderler varsa, reeskont işlemi yapılmak üzere miktarları hesaplanır.
  11. k) Gider ve Gelir Tahakkuk Miktarları
    işlemiş ancak istenebilir duruma gelmediği için alacaklara alınmamış gelirler ile aynı durumdaki giderler araştırılarak miktarları belirlenir.

DEĞERLEME

Değerlemenin Tanımı:

 Muhasebede değerlemeyi,” işletmenin varlıklarının ve borçlarının ulusal para ile ifade edilmesidir.” şeklinde tanımlamak mümkündür.

 Muhasebede çeşitli değerleme yöntemleri ve ölçüleri geliştirilmiştir. Vergi kanunlarına göre değerleme, vergi matrahının hesaplanmasıyla ilgili ekononmik değerlerin saptanmasıdır. Değerleme günü, özel dönemler dışında, takvim yılının son günüdür. Değerleme, ekonomik varlıkların türü ve niteliğine göre, çeşitli ölçütlerle yapılır.
Maliyet bedeli, ekonomik bir varlığın edinilmesi ya da değerinin artırılmasından ötürü yapılan ödemelerle bunlarla ilgili olarak yapılan tüm giderlerin toplamını anlatır.
Borsa rayici (sürüm değeri), gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsasına kayıtlı ekonomik varlıkların değerlemeden önceki son işlem gününde borsadaki işlemlerinin ortalama değerini anlatır. Normal dalgalanmalar dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son işlem günü yerine değerlem gününden önce gelen 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.

Tasarruf değeri, bir ekonomik varlığın değerleme gününde sahibi için arzettiği gerçek değerlerdir.
Gerçek değer, bir borç veya alacağın, değerleme günüdeki peşin değeridir.
Mukayyet değer (kayıtlı değer), bir ekonomik varlığın muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir.
İtibari (yazılı)değer, her tür senetlerle, hisse senedi ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değeridir.
Emsal bedeli, gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen ya da doğru olarak saptanamayan bir malın değerleme gününde satılması halinde benzerine göre taşıyacağı değerdir.

     İşletmeye dahil varlık ve kaynakların değerlendirilmesinde uygulanacak değerleme ölçüleri doğrudan karı etkileyecektir. Bu nedenle, işletmenin gerçek durumunu ortaya koyabilecek değerleme ölçüleri seçilmelidir. Bu ölçüler ile vergi yasalrının emrettiği ölçüler arasında fark varsa, bu fark vergi matrahı hesaplanırken göz önüne alınarak vergi yasalarının tanımlamasına uygun mali kâra ulaşılılabilir.

     Ticaret Kanunu, bütün aktiflerin en çok bilanço gününde işletme için haiz oldukları değer üzerinden, borsada kote edilen mal ve kıymetlerin o günün borsa rayicine göre ve tahsil edilemeyen veya ihtilaflı bulunanlar hariç olmak üzere, bütün alacakların yazılı değer üzerinden değerlenmesini, pasifte yer alan hesapların ise şarta ve vadeye bağlı olsa bile yazılı değerle değerlendirilmesini amir bulunmaktadır.

  1. Hazır Değerlerin Envanter ve Değerlemesi

A – NAKİT PARALAR

    İşletme nakitlerinin dönem sonu değerlemesinde öncelikle fiili envanter yapılır. Fiili envanter kaydi envanter ile farklılık gösterirse gerekli düzeltme kaydı yapılarak kaydi envanter sonuçları fiili envanter seviyesine getirilir. Düzeltme esnasında, farklılığın sebebi tesbit edilmişse ilgili hesaplara kayıt yapılır.

     Kasa, varlık kalemleri arasında envanteri her iş günü yapılan varlık kalemidir. Bu nedenle yıl sonunda özel bir miktar tesbit söz konusu değildir. 31 Aralık günü kasada bulunan miktar aynı zamanda yıl sonundaki miktardır. Kasada eksiklik yada fazlalık çıkması durumunda 197 – 397 hesapları kullanılarak ilgili düzeltmeler yapılır.

     Kasa sayım noksanı, giderleştirmeye ilişkin başka bir done olmadan doğrudan gider ve maliyet olarak dikkate alınmaz.

Noksanlık Nedenleri :Fazlalık Nedenleri :
* Ödeme kaydının noksan yapılması ya da hiç yapılmaması
* Fazla para verilmesi
* Noksan para alınması
* Sorumlu tarafından para alınması
* Tahsil kaydının noksan yapılması ya da hiç yapılmaması
* Fazla para alınması
* Noksan para verilmesi
* İşletmeyle ilgisiz bir paranın kasaya konması

Örnek:
Kasa hesabının kalanı 620 TL olduğu halde kasa mevcudunun 610 TL olarak saptanması ve farkın nedeninin aynı gün sonunda belirlenememiyor.

———————../../20.. ———————
197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI
10,00
               100 KASA
———————../../20.. ———————
10,00

     Dönem içinde ortaya çıkan kasa noksanının nedeni, envanter sırasında da belirlenemezse, işlemin niteliğine göre, zarar işlemi yapılması ya da yeni yılda tahsil edilmek üzere veznedarın borcuna yazılması yoluyla kasa noksanı giderilir.

Eğer zarar yazılacaksa;

———————../../20.. ———————
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİD. ZARAR H.
10,00
               197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI
———————../../20.. ———————
10,00

ya da personelimizden tahsil edilecekse;

———————../../20.. ———————
135 PERSONELİMİZDEN ALACAKLAR
10,00
               197 SAYIM ve TESELLÜM NOKSANLARI
———————../../20.. ———————
1o,00

Değerlemesi :

     Nakit paraların değerlemesinde iki ayırım yapılır. Türk Lirası paralar itibari değerle değerlenir. Döviz bedelli paralar ise Maliye Bakanlığınca yayımlanmış efektif alış kuru ile değerlenir (VUK 280,284). Yabancı para değerlemesinde döviz alış kuru yerine efektif alış kuru dikkate alınır. Olumlu farklar 646 hesaba gelir, olumsuz farklar 656 hesaba gider kaydedilir.

Örnek:
31 Aralık itibariyle işletmenin elinde 5 000 $ ve 1 000 € vardır. Değerleme kurları 1$=1.400- tl ve 1€=1.200- tl dir. Yabanca paralar kasasının bakiyesi 28.000- tl’ dir.

5 000 $ * 4,70 = 23.500
1 000 € * 5,40 =   5.400 toplam 28.900 TL dir.

8.800 – 8.000= 800.-

———————../../20.. ———————
100 KASA
900,00
               646 KAMBİYO KARLARI
———————../../20.. ———————
900,00

B – ÇEKLER

     Çeklerin dönem sonu değerlemesinde öncelikle fiili envanter yapılır. Fiili envanter ile kaydi envanterle farklılık göstermesi durumunda, karşı işletmelerle mutabakat sağlanmak kaydıyla nakitlere ilişkin başlıkta açıklandığı gibi işlem yapılarak, kaydi envanter fiili envanter seviyesine getirilir.

     Envanter işlemleri sırasında, vade içeren çekler için gerekli kayıtlar yapılır. 101 Alınan Çekler hesabı 121 Alacak Senetlerine ve 103 Verilen Çekler Hesabı 321 Borç senetleri hesabına devredilir. Ertesi yıl başında tekrar ters kayıt yapılarak hesaplar açılır. Hukuken mümkün olmamakla birlikte, keşide tarihi ilerki tarih yazılmak suretiyle çeklere vade konmaktadır. Vadeli çekler reeskont işlemine tabi tutulabilmekte fakat reeskont gelir ve gideri cari dönem mali kazancının tespitinde dikkate alınmamaktadır. Ticari kazancın tesbitinde dikkate alınır.

     Çekler, alınan ve verilen çekler olarak iki ayrı kalemde bilançoda yer alır. Her iki çek grubu da mukayyet/itibari değerle değerlenir. Yabancı paralı çekler de Maliye bakanlığınca yayınlanan döviz alış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek kayıtlar düzeltilir. Her yıl Maliye Bakanılığı VUK genel tebliğleriyle Ocak ayında yayınlanır.

Aralık sonu itibariyle bankaya tahsile verilmiş olan 5.000 € çek hesaplarımızda 5.10 tl kur üzerinden kayıtlıdır. Envanter günü kur 5.40- tl dir.

5.000 * 5,10 =  25.500
5.000 * 5,40 = 27. 000
Fark = 1.500 tl

———————../../20.. ———————
101 ALINAN ÇEKLER
1.500,00
               646 KAMBİYO KARLARI
———————../../20.. ———————
1.500,00

C – BANKALAR

     Bilançoda yer alacak bankalar kaleminin envanteri ilgili banka ile mutabakat sağlanarak yapılır. Mutabakat esnasında kayıtlarda eksiklik tesbit edilmesi halinde bunlar düzeltilir. İlgili banka ile yaşanacak mutabakatsızlık hallerinde işletme kayıtları esas alınır ancak gerekirse şüpheli alacak hükümleri uygulanır.

 Değerleme, öncelikle TL ve yabancı para ayrımına göre yapılır. TL cinsinde banka mevcutları mukayyet değerle değerlenir. Yabancı para cinsinden banka mevcutlarının dönemsonu değerlemesinde Maliye Bakanlığınca yayınlanan tebliğdeki döviz alış kuru esas alınır.

Dönem Sonu Envanter İşlemleri ve Kayıtları

 

Sitemizi sosyal medya hesaplarınızda paylaştığınız  için teşekkür ederiz.

Maliyet Muhasebesi Ders Notları yazımızı okumak için tıklayınız

Vektör Grafik: Vecteezy – Radiasa Tutorial Rti

 

 

Yazar Hakkında
Toplam 126 yazı
Türk Muhasebe
Türk Muhasebe
Yorumlar (Yorum yapılmamış)

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

×

Bir Şeyler Ara


error: Content is protected !!